2271
جهت اشتراک در روزنامه همدلی ایمیل خود را ثبت فرمائید
هم‌دستی انسان با خشکسالی؛ بلای جان حیات وحش
همدلی| برآیند حیات وحش در زیستگاه‌های ایران، خشکسالی، تغییر اقلیم و تخریب زیستگاه و تغییر نگرش از هم‌زیستی به دشمنی و حذف حیوانات بیان کننده این است که در دهه آینده خبری از جمعیت آنان نخواهد بود و زندگی انسان هم با مخاطرات زیادی مواجه می‌شود.
امروز (3 اکتبر) دومین روز هفته جهانی حیات وحش است که امسال با شعار «بازیابی گونه‌های کلیدی برای احیای اکوسیستم» به اهمیت حفظ گونه‌های کلیدی متناسب با هر اکوسیستم پرداخته است.
عبداله سالاری، متخصص اکولوژی و مدیریت حیات وحش ضمن اشاره به اهمیت گونه‌های کلیدی، تنها راه حفاظت از آنها را فرهنگ‌سازی دانست و درباره چالش‌های این گونه‌ها گفت:«تغییر اقلیم، خشکسالی و تخریب و تبدیل زیستگاه‌ها از مهمترین این چالش‌ها است.»
او به تعریف گونه‌های کلیدی پرداخت و اظهار کرد:«گونه‌های کلیدی یا شاخص به عنوان گونه‌های چتر از نظر اکولوژیک و به دلایل مختلف برای مردم و فرهنگ جامعه محلی خود دارای اهمیت بسیاری هستند. آنها به عنوان گونه‌های هدف سایر گونه‌ها را پوشش می‌دهند و تحت چتر حمایتی خود درمی‌آورند. اینگونه حفاظت از سایر گونه‌ها و کل اکوسیستم بسیار بهتر انجام می‌شود. بیشتر گوشتخواران گونه‌های کلیدی به حساب می‌آیند. به عنوان نمونه یوزپلنگ گونه کلیدی است چراکه در راس هرم اکولوژیک قرار دارد، برای فرهنگ جامعه دارای اهمیت است و گوشتخوار نیز است.»
سالاری تاکید کرد:«هر اکوسیستم، گونه‌های کلیدی مختص به خود را دارد که لزوما هم نباید گوشتخوار باشند. به عنوان نمونه در لرستان، سمندر لرستانی گونه کلیدی و در معرض خطر انقراض آن اکوسیستم است. برای شناخت گونه‌های کلیدی باید به بررسی گونه‌های در معرض خطر انقراض هرکدام از اکوسیستم‌ها بپردازیم.»
این متخصص اکولوژی و مدیریت حیات وحش تصریح کرد:«گونه‌های کلیدی لزوما در خطر انقراض نیستند بلکه هر کدام به جهتی دارای اهمیت خاصی هستند اما متاسفانه معمولا غالب آنها علاوه بر خصوصیت چتر بودن، ویژگی در معرض خطر انقراض بودن را نیز دارند. به عنوان نمونه پاندا از نظر شکل و شمایل گونه شاخصی است اما در عین حال در خطر انقراض است. پاندا نشان بارزی از یک گونه چتر است که می‌تواند سایر گونه‌ها در اکوسیستم را تحت حمایت خود درآورد.
این متخصص اکولوژی و مدیریت حیات وحش با اشاره به تهدیدات و چالش‌های تمامی گونه‌ها تاکیدکرد: تهدیدات تنها منحصر به گونه‌های کلیدی نیستند بلکه این چالش‌ها تمامی گونه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مهمترین چالش، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های طولانی مدت است همچنین اساسی‌ترین تهدید، تخریب و تبدیل زیستگاه‌ها است که ما در ایران با آن بسیار دست و پنجه نرم می‌کنیم.
چالش‌های تهدیدکننده حیات وحش
جاده‌سازی، معدن، دام مازاد بر ظرفیت، خطوط انتقال نیرو، زمین‌های کشاورزی و دیم‌کاری‌ها که هر مکانی را با شخم زدن به زمین کشاورزی و دیمی تبدیل می‌کنند؛ همه از چالش‌هایی است که گونه‌های حیات وحش را تهدید می کنند.
همچنین حیات وحش دام مازاد نیز یکی از اساسی‌ترین چالش‌های مراتع و حیات وحش است. این مساله باعث می شود تعارضاتی در رویشگاه‌ها با مصرف بی‌رویه آنها ایجاد شود. انتقال بیماری‌های مشترک بین دام و حیات وحش نیز از دیگر خطرات برای حیات وحش است.
حمید ظهرابی، معاون سابق محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفت:«احداث جاده‌ها، راه آهن، خطوط انتقال گاز و نفت، توسعه شهرها و روستاها، توسعه کشاورزی و صنعت و معدن از عوامل عمده جزیره‌ای و تکه تکه شدن زیستگاه‌ها به شمار می‌روند.»
او افزود:«چنین عواملی سبب شده تا زندگی شاخص‌ترین گونه در خطر انقراض ایران یعنی یوزپلنگ نیز در سال‌های گذشته بارها مورد خطر قرار گیرد و در چندین مورد این گونه جان خود را از دست بدهد.
یکی از این موارد تلف شدن یک قلاده توله یوز ماده بر اثر تصادف در محور عباس‌آباد – میامی بود که در روز ۱۵ مردادماه رخ داد. در سال‌های اخیر تصادفات جاده‌ای با گونه‌های حیات وحش بر جمعیت آنها به‌ویژه گونه‌های در معرض انقراض تاثیرگذار بوده است.»
راه‌کار حفظ گونه‌های کلیدی
کارشناسان راه‌کارهایی را برای بازیابی و حفظ گونه‌های کلیدی عنوان می‌کنند که یکی از مهمترین آنها فرهنگ‌سازی و پژوهش است.
به عنوان نمونه در مردادماه امسال توله یوز ماده را بر اثر تصادف در جاده میان‌دشت از دست دادیم. برخی معتقد بودند اداره راه و شهرسازی باید دوربین کنترل سرعت و تابلوهای هشدار نصب می‌کرده است که این اقدام را انجام نداده همچنین سازمان محیط زیست برای متقاعد کردن وزارت راه و شهرسازی تلاش کرده اما چرا و چگونه نتیجه‌بخش نبوده است؟
به عبارتی می‌توان گفت فرهنگ ارزشمند بودن این گونه‌ها بین مردم نهادینه نیست که مسئولان وزارت راه اقدامی برای این گونه انجام نداده‌اند. بنابراین اصلی‌ترین راه حفاظت، افزایش فرهنگ ارزشمند بودن گونه‌ها در سطح جامعه است.
ضرورت بهره‌برداری پایدار از اکوسیستم
در دنیا حدود ۳۰ هزار گونه در معرض خطر و ۸۴۰۰ گونه در معرض خطر انقراض داریم. معرفی این گونه‌ها به عنوان گونه کلیدی و حفظ اکوسیستم‌ها براساس گونه‌های کلیدی بسیار دارای اهمیت است.
واقعیت آن است که اکوسیستم‌ها دارای ارزش‌های اکولوژیک، ژنتیکی، اجتماعی، اقتصادی، علمی، آموزشی، فرهنگی، تفریحی و زیبایی‌شناسی هستند و از تمام جوانب باید اکوسیستم‌ها را برای توسعه پایدار مد نظر قرار گیرد.
در اهداف۱، ۲، ۱۲ و ۱۴ تا ۱۶ توسعه پایدار به از بین بردن فقر به عنوان اساسی‌ترین نکته در این حوزه اشاره شده است و باید از اکوسیستم بهره‌برداری پایدار صورت بگیرد.
اینگونه نیست که از اکوسیستم هیچ بهره‌برداری صورت نگیرد و تنها به موضوع حفاظت توجه شود بلکه اگر در کنار حفاظت به بهره‌برداری پایدار از اکوسیستم توجه نشود و جوامع بومی و محلی از اکوسیستم نفعی نداشته باشند، در واقع حفاظت پایدار انجام نشده است.